جلیلی از باقری دست می‌شوید؟
روح‌اله نخعی: سعید جلیلی پای مخالفت با برجام ایستاده است. سیاست‌مدار محافظه‌کار ضد‌برجام در نامه‌ای به رهبری مخالفت خود را حتی با مسیری که دولت اصولگرای فعلی در راستای برجام طی می‌کند نیز نشان داده است. یک منبع آگاه که خواستار ذکرنشدن نامش شد، درباره محتوای این نامه به «شرق» توضیح داده است که جلیلی در این نامه از نقد صرف برجام فراتر رفته و خواستار این شده است که ایران از برجام خارج شود و غنی‌سازی را تشدید کند. دیروز سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز حاضر نشد وارد بحث مستقیم درباره این نامه شود و در پاسخ به سؤالی در‌این‌باره گفت: «من خبری از این موضوع ندارم. مناسب است درمورد این مسئله از خود ایشان سؤال کنید. اما می‌توانم بگویم که ما در مذاکرات وین با یک اجماع ملی و با استفاده از تمام ظرفیت‌های داخلی گفت‌وگوها را به جلو می‌بریم و این سرمایه بزرگی است که باید پاس داشته شود». ارسال این نامه چند پیام با خود دارد که یکی از آنها تصمیم جلیلی برای فاصله‌گرفتن از نتایج تلاش‌های دولتی است که در نگاه افکار عمومی هم‌جناح او تلقی می‌شده اما او همچنان حتی در دورانی که یار قدیمی‌اش متولی احیای برجام
شده است نیز نظر خود را در این زمینه تغییر نداده است. نکته قابل‌توجه در این زمینه این است که در نامه جلیلی نیز مذاکرات مستقیم با ایالات متحده پیشنهاد شده است، اما از مسیر و خاستگاهی کاملا متفاوت با آنچه پیش‌تر مطرح شده بود. نگاهی به اتفاقات گذشته در کنار آنچه این منبع آگاه به «شرق» گفته است، نشان می‌دهد که انگیزه و برنامه جلیلی در این زمینه چه بوده است و البته از تحقق چالشی که دولت سیدابراهیم رئیسی نگران آن بود، خبر می‌دهد.
جلیلی برای رهبری چه نوشته است؟
به گفته این منبع آگاه، سعید جلیلی در این نامه نسخه‌ای را که به نظر او برای حل مسئله تحریم و برنامه هسته‌ای ایران کارا خواهد بود، تجویز کرده است. در این نامه او صراحتا مخالفت خود را با مسیری که در‌حال‌حاضر در‌حال طی‌شدن است، اعلام کرده و گفته است ایران باید از برجام خارج شود. طبق نسخه تجویزی او، در گام بعدی، طرف‌های دیگر برجام برای پیگیری سازوکار ماشه و بازگرداندن تحریم‌های اصلی هسته‌ای به مشکل حقوقی خواهند خورد و نیازمند مراجعه به شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهند شد اما در آنجا، به تصور جلیلی، روسیه و چین از حق وتو استفاده خواهند کرد و تلاش اروپایی‌ها و ایالات متحده به نتیجه نخواهد رسید. مرحله بعدی پیشنهاد جلیلی افزایش غنی‌سازی و ارتقای آن به سطوح بالاتر تا حتی ۹۰ درصد است. به گفته او پس از آن ایران باید وارد مذاکره مستقیمی با ایالات متحده شود و امتیازات لازم و رفع تحریم‌ها را آنجا از آمریکا بگیرد. این سناریویی است که جلیلی معتقد است ایران از طریق آن به خواسته‌هایش خواهد رسید و مشکلی در طی‌کردن این مسیر نیز نخواهد داشت.
نامه به رهبری بعد از ناکامی در اقناع وزارت خارجه
طبق گفته‌های این منبع آگاه، جلیلی پیش‌تر و قبل از ارسال این نامه، تماس‌های خود را با حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه و علی باقری‌کنی، معاون سیاسی او و رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات احیای برجام در وین، داشته و در تلاش برای اقناع آنها ناکام مانده است. پس از این بوده است که جلیلی در این مرحله سراغ نامه به رهبری رفته است.
از مذاکره مستقیم تا مذاکره مستقیم
ایده مذاکره مستقیم با ایالات متحده البته پیش از این توسط شخص وزیر خارجه نیز مطرح شده بود اما به‌عنوان بخشی از مسیر احیای برجام و در تلاش برای به‌نتیجه‌رساندن مذاکرات. اما جلیلی خواستار تعامل مستقیم با آمریکا خارج از چارچوب برجام، پس از خروج از آن و پس از افزایش بی‌سابقه حجم و سطح غنی‌سازی است. این در حالی است که طرف آمریکایی هم‌کلام با طرف‌های اروپایی تأکید کرده اگر در همین روزها مذاکره برجام به نتیجه نرسد، توافق از نگاه آنها در زمینه برنامه هسته‌ای ایران بی‌اثر خواهد شد. در واقع یک دلیل ارسال نامه جلیلی در این مرحله همین نزدیکی به ضرب‌الاجل است. به عبارتی این احتمال وجود دارد که بازگشت بعدی تیم مذاکره‌کننده به وین برای توافق باشد و از‌این‌رو جلیلی به تکاپو افتاده است که تا دیر نشده، تکلیف موضع خود را با مسئله روشن کند.
فاصله‌گرفتن جلیلی از دولت رئیسی و تیم باقری
«باقری سهم جلیلی در دولت رئیسی است». این تحلیلی بود که از زمان مطرح‌شدن نام باقری‌کنی به‌عنوان گزینه وزارت خارجه در تابستان امسال مطرح شد. با توجه به اینکه تمام نامزدهای اصولگرای انتخابات پس از انتخابات سمتی گرفتند، این تصور مطرح شد که به هر دلیل، جلیلی به خواست خود یا به دلیل عدم تمایل رئیسی وارد دولت نشده است اما به‌خصوص به این دلیل که او به نفع رئیسی از انتخابات کنار رفته بود، امتیازی که به او داده شده، واردکردن باقری به دولت است. این گمانه‌زنی البته بیراه هم نبود؛ چرا‌که باقری بخش مهمی از سابقه خود را در کنار جلیلی گذرانده است و در طول سال‌های دولت روحانی نیز در موضوع برجام هم‌نظر جلیلی بوده است؛ اما حالا این نامه جلیلی به این معناست که در آستانه بزنگاهی که در آن ممکن است دولت رئیسی بر سر احیای برجام به توافق برسد، او قصد دارد هم در نگاه نظام و هم در افکار عمومی، از مسیری که دولت و به‌خصوص تیم یار سابقش، باقری طی می‌کنند، دست بشوید و از حالا پرچم مخالفت را بلند کند یا به عبارت دیگر پرچم مخالفت با برجام را بالا نگاه دارد. این البته یکی از سناریوهای نگران‌کننده برای دولت نیز بود که البته پیش‌بینی نیز شده
بود.
مجریان از نظردهندگان فاصله می‌گیرند
زمانی که سرانجام فرمان مذاکرات بر سر برجام به دست اصولگرایان افتاد، دو سناریو مطرح شد که اصولگرایان خارج از دولت ممکن بود در صورت احیای احتمالی برجام طی کنند. یکی نادیده‌گرفتن همه انتقادات پیش از برجام، حمایت از هر نتیجه‌ای که به دست بیاید و زدن سند حل مسئله به نام دولت اصولگرای رئیسی بود و دیگری اینکه بعد از مدت‌ها حمله، حالا حتی اگر دولت اصولگرا در این زمینه به نتیجه برسد نیز بدنه و اصولگرایان خارج از دولت به خط مخالفت و حمله ادامه خواهند داد. در عمل احتمالا هرکدام از این دو مسیر توسط بخشی از اصولگرایان طی شود اما فعلا به نظر می‌رسد سعید جلیلی قصد دارد پایگاه مخالفت با برجام را حتی در‌صورتی‌که در دولت هم‌جناح احیا شود، از هم‌اکنون و با مدیریت خود بنا کند. این نامه تا این لحظه جدی‌ترین و برجسته‌ترین حمله به مسیر برجامی رئیسی، امیرعبداللهیان و باقری است که از پایگاه اصولگرایی است و به‌خوبی نشان می‌دهد که جلیلی از احیای برجام توسط آنها حمایت نخواهد کرد. این در کنار حملات حسین شریعتمداری در کیهان به ایده مذاکره مستقیم که امیرعبداللهیان مطرح کرده بود، یک مسئله دیگر را نیز مشخص می‌کند: اصولگرایانی که به دولت
رفته‌اند، در مواجهه با گزینه‌ها و شرایط به تصمیمات و انتخاباتی متفاوت با مواضع پیشین جریان خود رسیده‌اند اما آنهایی که همچنان بیرون از گود دولت هستند، قصد ندارند به خاطر الزامات و ترجیحاتی که دولت منسوب به آنها احساس می‌کند، از مواضع گذشته و مخالفت‌های قبلی خود با برجام یا مذاکره با آمریکا دست بکشند و با رئیسی همراه شوند. این نامه در واقع این نظریه را تأیید می‌کند که با وجود پیروزی یک دولت اصولگرا، جلیلی قصد دارد همچنان راهبرد «دولت در سایه» خود را ادامه دهد و با دولت فعلی نیز مثل دولت قبل همراه نیست.
روح‌اله نخعی: سعید جلیلی پای مخالفت با برجام ایستاده است. سیاست‌مدار محافظه‌کار ضد‌برجام در نامه‌ای به رهبری مخالفت خود را حتی با مسیری که دولت اصولگرای فعلی در راستای برجام طی می‌کند نیز نشان داده است. یک منبع آگاه که خواستار ذکرنشدن نامش شد، درباره محتوای این نامه به «شرق» توضیح داده است که جلیلی در این نامه از نقد صرف برجام فراتر رفته و خواستار این شده است که ایران از برجام خارج شود و غنی‌سازی را تشدید کند. دیروز سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز حاضر نشد وارد بحث مستقیم درباره این نامه شود و در پاسخ به سؤالی در‌این‌باره گفت: «من خبری از این موضوع ندارم. مناسب است درمورد این مسئله از خود ایشان سؤال کنید. اما می‌توانم بگویم که ما در مذاکرات وین با یک اجماع ملی و با استفاده از تمام ظرفیت‌های داخلی گفت‌وگوها را به جلو می‌بریم و این سرمایه بزرگی است که باید پاس داشته شود». ارسال این نامه چند پیام با خود دارد که یکی از آنها تصمیم جلیلی برای فاصله‌گرفتن از نتایج تلاش‌های دولتی است که در نگاه افکار عمومی هم‌جناح او تلقی می‌شده اما او همچنان حتی در دورانی که یار قدیمی‌اش متولی احیای برجام
شده است نیز نظر خود را در این زمینه تغییر نداده است. نکته قابل‌توجه در این زمینه این است که در نامه جلیلی نیز مذاکرات مستقیم با ایالات متحده پیشنهاد شده است، اما از مسیر و خاستگاهی کاملا متفاوت با آنچه پیش‌تر مطرح شده بود. نگاهی به اتفاقات گذشته در کنار آنچه این منبع آگاه به «شرق» گفته است، نشان می‌دهد که انگیزه و برنامه جلیلی در این زمینه چه بوده است و البته از تحقق چالشی که دولت سیدابراهیم رئیسی نگران آن بود، خبر می‌دهد.
جلیلی برای رهبری چه نوشته است؟
به گفته این منبع آگاه، سعید جلیلی در این نامه نسخه‌ای را که به نظر او برای حل مسئله تحریم و برنامه هسته‌ای ایران کارا خواهد بود، تجویز کرده است. در این نامه او صراحتا مخالفت خود را با مسیری که در‌حال‌حاضر در‌حال طی‌شدن است، اعلام کرده و گفته است ایران باید از برجام خارج شود. طبق نسخه تجویزی او، در گام بعدی، طرف‌های دیگر برجام برای پیگیری سازوکار ماشه و بازگرداندن تحریم‌های اصلی هسته‌ای به مشکل حقوقی خواهند خورد و نیازمند مراجعه به شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهند شد اما در آنجا، به تصور جلیلی، روسیه و چین از حق وتو استفاده خواهند کرد و تلاش اروپایی‌ها و ایالات متحده به نتیجه نخواهد رسید. مرحله بعدی پیشنهاد جلیلی افزایش غنی‌سازی و ارتقای آن به سطوح بالاتر تا حتی ۹۰ درصد است. به گفته او پس از آن ایران باید وارد مذاکره مستقیمی با ایالات متحده شود و امتیازات لازم و رفع تحریم‌ها را آنجا از آمریکا بگیرد. این سناریویی است که جلیلی معتقد است ایران از طریق آن به خواسته‌هایش خواهد رسید و مشکلی در طی‌کردن این مسیر نیز نخواهد داشت.
نامه به رهبری بعد از ناکامی در اقناع وزارت خارجه
طبق گفته‌های این منبع آگاه، جلیلی پیش‌تر و قبل از ارسال این نامه، تماس‌های خود را با حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه و علی باقری‌کنی، معاون سیاسی او و رئیس هیئت مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات احیای برجام در وین، داشته و در تلاش برای اقناع آنها ناکام مانده است. پس از این بوده است که جلیلی در این مرحله سراغ نامه به رهبری رفته است.
از مذاکره مستقیم تا مذاکره مستقیم
ایده مذاکره مستقیم با ایالات متحده البته پیش از این توسط شخص وزیر خارجه نیز مطرح شده بود اما به‌عنوان بخشی از مسیر احیای برجام و در تلاش برای به‌نتیجه‌رساندن مذاکرات. اما جلیلی خواستار تعامل مستقیم با آمریکا خارج از چارچوب برجام، پس از خروج از آن و پس از افزایش بی‌سابقه حجم و سطح غنی‌سازی است. این در حالی است که طرف آمریکایی هم‌کلام با طرف‌های اروپایی تأکید کرده اگر در همین روزها مذاکره برجام به نتیجه نرسد، توافق از نگاه آنها در زمینه برنامه هسته‌ای ایران بی‌اثر خواهد شد. در واقع یک دلیل ارسال نامه جلیلی در این مرحله همین نزدیکی به ضرب‌الاجل است. به عبارتی این احتمال وجود دارد که بازگشت بعدی تیم مذاکره‌کننده به وین برای توافق باشد و از‌این‌رو جلیلی به تکاپو افتاده است که تا دیر نشده، تکلیف موضع خود را با مسئله روشن کند.
فاصله‌گرفتن جلیلی از دولت رئیسی و تیم باقری
«باقری سهم جلیلی در دولت رئیسی است». این تحلیلی بود که از زمان مطرح‌شدن نام باقری‌کنی به‌عنوان گزینه وزارت خارجه در تابستان امسال مطرح شد. با توجه به اینکه تمام نامزدهای اصولگرای انتخابات پس از انتخابات سمتی گرفتند، این تصور مطرح شد که به هر دلیل، جلیلی به خواست خود یا به دلیل عدم تمایل رئیسی وارد دولت نشده است اما به‌خصوص به این دلیل که او به نفع رئیسی از انتخابات کنار رفته بود، امتیازی که به او داده شده، واردکردن باقری به دولت است. این گمانه‌زنی البته بیراه هم نبود؛ چرا‌که باقری بخش مهمی از سابقه خود را در کنار جلیلی گذرانده است و در طول سال‌های دولت روحانی نیز در موضوع برجام هم‌نظر جلیلی بوده است؛ اما حالا این نامه جلیلی به این معناست که در آستانه بزنگاهی که در آن ممکن است دولت رئیسی بر سر احیای برجام به توافق برسد، او قصد دارد هم در نگاه نظام و هم در افکار عمومی، از مسیری که دولت و به‌خصوص تیم یار سابقش، باقری طی می‌کنند، دست بشوید و از حالا پرچم مخالفت را بلند کند یا به عبارت دیگر پرچم مخالفت با برجام را بالا نگاه دارد. این البته یکی از سناریوهای نگران‌کننده برای دولت نیز بود که البته پیش‌بینی نیز شده
بود.
مجریان از نظردهندگان فاصله می‌گیرند
زمانی که سرانجام فرمان مذاکرات بر سر برجام به دست اصولگرایان افتاد، دو سناریو مطرح شد که اصولگرایان خارج از دولت ممکن بود در صورت احیای احتمالی برجام طی کنند. یکی نادیده‌گرفتن همه انتقادات پیش از برجام، حمایت از هر نتیجه‌ای که به دست بیاید و زدن سند حل مسئله به نام دولت اصولگرای رئیسی بود و دیگری اینکه بعد از مدت‌ها حمله، حالا حتی اگر دولت اصولگرا در این زمینه به نتیجه برسد نیز بدنه و اصولگرایان خارج از دولت به خط مخالفت و حمله ادامه خواهند داد. در عمل احتمالا هرکدام از این دو مسیر توسط بخشی از اصولگرایان طی شود اما فعلا به نظر می‌رسد سعید جلیلی قصد دارد پایگاه مخالفت با برجام را حتی در‌صورتی‌که در دولت هم‌جناح احیا شود، از هم‌اکنون و با مدیریت خود بنا کند. این نامه تا این لحظه جدی‌ترین و برجسته‌ترین حمله به مسیر برجامی رئیسی، امیرعبداللهیان و باقری است که از پایگاه اصولگرایی است و به‌خوبی نشان می‌دهد که جلیلی از احیای برجام توسط آنها حمایت نخواهد کرد. این در کنار حملات حسین شریعتمداری در کیهان به ایده مذاکره مستقیم که امیرعبداللهیان مطرح کرده بود، یک مسئله دیگر را نیز مشخص می‌کند: اصولگرایانی که به دولت
رفته‌اند، در مواجهه با گزینه‌ها و شرایط به تصمیمات و انتخاباتی متفاوت با مواضع پیشین جریان خود رسیده‌اند اما آنهایی که همچنان بیرون از گود دولت هستند، قصد ندارند به خاطر الزامات و ترجیحاتی که دولت منسوب به آنها احساس می‌کند، از مواضع گذشته و مخالفت‌های قبلی خود با برجام یا مذاکره با آمریکا دست بکشند و با رئیسی همراه شوند. این نامه در واقع این نظریه را تأیید می‌کند که با وجود پیروزی یک دولت اصولگرا، جلیلی قصد دارد همچنان راهبرد «دولت در سایه» خود را ادامه دهد و با دولت فعلی نیز مثل دولت قبل همراه نیست.
